CTRL+S. Альманах пра культурную спадчыну

Змест

2025-01-31T15:23:16+00:00

***

Кароткая прадмова

2025-03-18T14:49:32+00:00

Спадчына Вільнюса і культурныя правы: інстытуцыянальны і акадэмічны кантэкст

2025-03-18T14:48:46+00:00

Культурныя правы эвалюцыянавалі з 1948 года ад базавага права на ўдзел у культурным жыцці да складанай сістэмы, якая ахоплівае спадчыну, ідэнтычнасць і ўдзел грамадства. Вільнюс са сваёй багатай гісторыяй дэманструе гэтую дынаміку праз розныя ініцыятывы. Даследаванне ЕГУ (2024) аналізуе рэалізацыю культурных правоў праз дзейнасць дзевяці лакальных арганізацый у Вільні і адной у Коўне і вывучае формы грамадскага ўдзелу ў культурнай спадчыне.

Арт-агенцтва Artscape і культурныя правы бежанцаў

2025-03-18T15:08:44+00:00

Аўтар разглядае ролю культуры і мастацтва ў інтэграцыі мігрантаў і абароне іх культурных правоў. Асаблівая ўвага надаецца дзейнасці віленскага арт-агенцтва Artscape, якое працуе з уразлівымі групамі, у тым ліку з бежанцамі, праз мастацкія праекты і адукацыйныя праграмы. Разглядаецца, як працуюць розныя ініцыятывы: фестываль «Культурныя рытмы», ментарская праграма «Звязаныя культурай», а таксама творчыя майстэрні для дзяцей бежанцаў. Артыкул заклікае да распрацоўкі больш інклюзіўнай палітыкі падтрымкі мігрантаў, падмацаванай вопытам такіх ініцыятыў, як Artscape.

Палац Сапегаў: сучасныя інсталяцыі ў будынку XVII стагоддзя

2025-03-18T16:07:09+00:00

Адна з галоўных праблем імплементацыі культурных правоў – расплыўчатасць паняцця «культура» і адсутнасць кансэнсусу адносна яе межаў. У сферы захавання спадчыны часта дамінуе фармальны падыход, калі рашэнні прымаюцца вузкім колам спецыялістаў без уліку думкі мясцовых супольнасцей, што робіць культурныя аб’екты менш актуальнымі. Альтэрнатыўны падыход дэманструе Віленскі культурны цэнтр у палацы Сапегаў, які актыўна ўцягвае супольнасць у кіраванне спадчынай і адаптуе яе да сучасных патрэб праз мерапрыемствы, выставы і адукацыйныя праграмы. Гэты досвед можа быць карысны і для Беларусі, бо ўдзел супольнасці дапамагае эфектыўна захоўваць і развіваць культурную спадчыну.

Шніпішкес: актуалізацыя спадчыны праз працу з мясцовай супольнасцю

2025-03-18T16:24:59+00:00

На гэты тэкст аўтара натхніла праца вільнюсскай арганізацыі Laimikis.lt, а менавіта іх інтэнсіўная дзейнасць у адным з раёнаў літоўскай сталіцы – Шніпішкес. Ініцыятыву вылучае сярод іншых, якія былі наведаны падчас работы над тэмай культурных правоў, адсутнасць офіса. Арганізацыя працуе непасрэдна «ў полі», як прафесійны камунікатар, наладжваючы масты паміж жыхарамі раёна і гарадскімі ўладамі. Іх праца адпавядае канцэпцыі плэйсмэйкінгу – стратэгіі развіцця раёнаў і, у прыватнасці, публічных прастораў у гэтых раёнах. Такое развіццё ўлічвае рэальныя патрэбы мясцовых жыхароў, што дазваляе фармаваць мясцовую супольнасць, здольную браць на сябе адказнасць за сваё месца жыхарства.

Музей гарадской драўлянай архітэктуры: стварэнне інфраструктуры захавання

2025-03-19T19:58:06+00:00

Музей гарадской драўлянай архітэктуры ў Вільнюсе з’яўляецца важным культурным цэнтрам, які займаецца захаваннем і адаптацыяй драўлянай спадчыны горада. Заснаваны ў 2019 годзе, ён адыгрывае значную ролю ў абароне традыцыйных метадаў будаўніцтва, падтрымцы мясцовых супольнасцей і папулярызацыі культурных практык. У рамках музея дзейнічаюць кансультацыйныя цэнтры для ўладальнікаў драўляных дамоў, якія імкнуцца захаваць гісторыка-культурную каштоўнасць сваіх будынкаў, а таксама праекты для адукацыі моладзі і развіцця цікавасці да архітэктуры і гісторыі. Супрацоўнікі музея займаюцца не толькі захаваннем мінулага, але і вывучэннем будучыні драўлянай архітэктуры, даследуюць ўстойлівыя метады і тэхналогіі рэстаўрацыі. Музей актыўна ўзаемадзейнічае з мясцовымі супольнасцямі, падтрымліваючы іх у захаванні культурнай спадчыны і распрацоўцы новых ініцыятыў.

Miesto Laboratorija: сацыяльны патэнцыял гістарычных будынкаў

2025-03-20T14:28:25+00:00

Miesto Laboratorija – гэта культурны цэнтр у Вільнюсе, які сумяшчае захаванне гістарычнай спадчыны са стварэннем сучасных культурных прастор. Пачаўшы як садоўніцкая ініцыятыва, праект пераўтварыўся ў шматфункцыянальны цэнтр, які ўключае кафэ, майстэрні і выставачныя залы. Арганізацыя актыўна праводзіць майстар-класы, выставы і экалагічныя мерапрыемствы, падтрымлівае ўзаемадзеянне з мясцовымі жыхарамі і паляпшае якасць жыцця ў раёне. «Гарадская лабараторыя» паспяхова аб’ядноўвае захаванне архітэктурнай спадчыны і сучасныя культурныя ініцыятывы, ствараючы ўстойлівую і жывую супольнасць.

«Дымавая фабрыка» ў Новай Вільні: тут вараць піва і ладзяць модныя паказы

2025-03-20T14:55:52+00:00

Раён Новая Вільня ў Вільнюсе, які некалі знаходзіўся на ўскраіне і не быў папулярным, цяпер паказвае, як бізнес і культурныя ініцыятывы могуць дапамагчы развіццю перыферыі. Адраджэнне прамысловых тэрыторый і стварэнне культурных пляцовак прыцягвае людзей і садзейнічае сацыяльнай інтэграцыі, што асабліва важна для рэгіёнаў, дзе культура звычайна не заўважная. Прыклад Новай Вільні можа стаць натхненнем для беларускіх гарадоў і пасёлкаў з багатай гісторыяй, але абмежаванай культурнай інфраструктурай.

Супольнасць Шанчая і Канвенцыя Фару ў Літве: як невялікая ініцыятыва змагла абудзіць Каўнас

2025-03-20T15:20:38+00:00

Асноўным дакументам, які рэгулюе прынцыпы дэмакратычнага кіравання культурнай спадчынай, з’яўляецца Рамачная канвенцыя Савета Еўропы, прынятая ў 2005 годзе ў Фару. Аднак не ўсе еўрапейскія краіны гатовы прытрымлівацца яе прынцыпаў. Гэта звязана з тым, што такія канвенцыі могуць абмяжоўваць манаполію дзяржавы на культуру і перашкаджаць фарміраванню афіцыйных культурных наратываў без уліку грамадскага меркавання. У краінах з аўтарытарнымі рэжымамі, такіх як Беларусь і Расія, дзяржава актыўна ўмешваецца ў культурную сферу, знішчае незалежныя ініцыятывы і накіроўвае рэсурсы на падтрымку афіцыйных пазіцый. У выніку культурныя супольнасці пазбаўляюцца магчымасці свабодна выказваць свае інтарэсы і становяцца залежнымі ад дзяржаўнай палітыкі.

Экскурсіі «Жывых вуліц»: хто мае права на горад?

2025-03-20T15:35:54+00:00

Праект «Жывыя вуліцы» ў Вільнюсе выкарыстоўвае экскурсіі як інструмент актывізацыі мясцовых супольнасцяў і захавання культурнай спадчыны. Асобная ўвага надаецца ўключэнню жыхароў у працэс інтэрпрэтацыі сваёй лакальнай гісторыі, з акцэнтам на малыя і «невідавочныя» раёны горада. Праз нестандартныя маршруты і ўдзел мясцовых жыхароў у экскурсіях ствараецца прастора для абмену ўспамінамі і абмеркавання гістарычнай каштоўнасці. Аўтар разглядае важнасць уключэння мясцовых супольнасцей у кіраванне культурнай спадчынай, што можа садзейнічаць развіццю гарадоў і аднаўленню іх сувязі з гісторыяй.

Віленскі беларускі музей імя Івана Луцкевіча: права беларусаў на сваю спадчыну ў Вільнюсе

2025-03-20T15:56:19+00:00

Кніга Томаса Венцлавы «Вільнюс. Горад у Еўропе» адзначае Вільнюс як шматэтнічны горад, дзе беларусы маюць права на культурную спадчыну нароўні з іншымі этнічнымі групамі. Гісторык Лайманас Брыедзіс таксама пацвярджае шматлікія ідэнтычнасці Вільнюса, якія ўключаюць беларускую. Пасля 2020 года, калі Вільнюс стаў прытулкам для беларусаў, у грамадстве ўзніклі актыўныя дыскусіі пра тое, ці могуць беларусы лічыць гэты горад сваім. Тэма права беларусаў на культурную спадчыну ў Вільнюсе патрабуе ўважлівага разгледжвання, улічваючы палітычныя, культурныя і гуманітарныя аспекты.

Развіццё беларускай культуры за мяжой: кейс CreateCulture Space

2025-03-21T08:34:28+00:00

Аўтар разглядае важнасць абароны культурных правоў у дэмакратычных краінах, дзе культуры розных этнічных груп могуць развівацца і выяўляць сваю ідэнтычнасць. У Беларусі пасля пратэстаў 2020 года многія прадстаўнікі сучаснай незалежнай культуры сутыкнуліся з абмежаваннямі, што прывяло да міграцыі ў суседнія краіны. Вільнюс стаў прытулкам для беларусаў, якія стварылі новую дыяспару з выразнай ідэнтычнасцю. Тут з’явіліся арганізацыі, якія падтрымліваюць культурную дзейнасць і ўдзел у мясцовым жыцці, хоць многія з іх не надаюць прыярытэту культурнай падтрымцы. Важную ролю ў гэтым працэсе адыгрывае прастора CreateCulture Space, якая прапануе беларусам у Вільнюсе месца для творчасці і развіцця культурных і сацыяльных ініцыятыў.

Як нацыя навучылася спяваць. Практыкі захавання беларускага песеннага фальклору ў першай трэці ХХ стагоддзя

2025-03-21T09:09:43+00:00

Артыкул прысвечаны рэтраспектыўнаму аналізу прафесійных і аматарскіх практык папулярнай рэадаптацыі беларускіх сельскіх народных песень як часткі фарміравання сучаснай нацыянальнай ідэнтычнасці гарадскіх беларусаў. У артыкуле разглядаецца эвалюцыя гэтых падыходаў і ўздымаецца пытанне аўтэнтычнасці выніковага фальклорнага прадукту. У той жа час усе гэтыя практыкі сталі крыніцай натхнення і мадэллю для другога беларускага адраджэння ў канцы 1980-х – 1990-я гады.

Яўрэйская спадчына ў яўрэйскім і не-яўрэйскім дыскурсах: праблемы і магчымасці

2025-03-21T09:31:26+00:00

Артыкул даследуе складаны характар яўрэйскай спадчыны, якая вызначаецца не прыгажосцю або старажытнасцю матэрыяльных збудаванняў, а сучаснай культурнай дзейнасцю і інтэрпрэтацыямі. У артыкуле разглядаецца, як гэта спадчына, моцна пацярпелая ад Халакосту, сёння імкліва трансфармуецца, ператвараецца ў турыстычныя аб’екты, набывае новыя значэнні, такія як «дысанантная спадчына» ці «спадчына без нашчадкаў». Артыкул падкрэслівае дваісты вынік перафарматавання яўрэйскай спадчыны: хоць яна і стала інструментам для прасоўвання талерантнасці і барацьбы з антысемітызмам, неабачлівая праца з ёй прыводзіць да страты нематэрыяльных аспектаў яўрэйскай культуры.

Цэнзура ў відэагульнях і праблема музейнага экспанавання гульняў са спрэчным зместам

2025-03-21T09:48:51+00:00

Артыкул Сержа Тубаша прысвечаны праблеме музейнага экспанавання відэагульняў з складаным і супярэчлівым зместам, які не адпавядае змяняючымся этычным нормам грамадства або часам нават нацыянальнаму заканадаўству. На падставе аналізу мноства прыкладаў канфліктных сітуацый аўтар піша пра неабходнасць ужывання выстаўных тэхнік, якія тлумачаць агульныя ўзаемаадносіны «лічбавага аб’екта», «гуляльнага досведу» і «кантэксту» відэагульняў.

Прасторы складанай, канфліктнай і дысанантнай памяці ў расійскіх манастырах эпохі постсекулярнага павароту

2025-03-21T10:23:52+00:00

У XX–XXI ст. праваслаўныя манастыры ў Расіі змянялі свае рэлігійныя, палітычныя і культурныя ролі, становячыся «прасторамі памяці». Сёння, калі ў іх прасторы перасякаюцца ўспаміны рэлігійных абшчын, зняволеных, мастакоў і грама дзян, яны адыгрываюць вялікую ролю ў «войнах памяці» і барацьбе за спадчыну. Артыкул Надзеі Беляковай і Аляксандры Калеснік прысвечаны манастырскім прасторам як месцам памяці і канфліктаў апошніх 25–30 гадоў на прыкладзе Спаса-Яўхіміева манастыра (Суздаль).

Блудны дом. Марк Шагал і яго Віцебск

2025-03-21T10:58:39+00:00

Артыкул доктара Віктара Марціновіча, дацэнта Еўрапейскага гуманітарнага ўніверсітэта і прызнанага эксперта Віцебскай школы мастацтваў, аўтара манаграфіі «Айчына. Марк Шагал у Віцебску», прысвечана даследаванню складаных адносін Марка Шагала з яго родным горадам Віцебскам, а таксама з яго настаўнікам, патронамі, калегамі і студэнтамі. Асноўная тэма артыкула – прызнанне і выгнанне, здаецца, нязгладжаныя спадарожнікі ў жыцці многіх геніяў.

Чым мы займаліся? Хроніка жыцця праграм ЕГУ па культурнай спадчыне

2025-03-21T11:10:01+00:00

"Мы дакладна не былі дауншыфтарамі". Лакальныя супольнасці спадчыны Беларусі: кейс Лынтупаў

2025-03-21T10:42:28+00:00

Эсэ Ядвігі Лукашык, выпускніцы магістарскай праграмы EHU ў галіне культурнай спадчыны, прысвечана функцыянаванню супольнасцей спадчыны ў малай беларускай вёсцы Лынтупы. Аналізуючы гэты выпадак, аўтар падкрэслівае як складанасць юрыдычнага афармлення такіх ініцыятыў у сучаснай Беларусі, так і спецыфіку іх узаемадзеянняў. Дадатковым аспектам тэксту з’яўляецца параўнанне фактычных практык супольнасцей на месцы з ідэальнымі рамкамі міжнародных дакументаў, прысвечаных супольнасцям спадчыны, такіх як Канвенцыя Фаро (2005).

Спампаваць альманах цалкам

2025-03-21T11:20:01+00:00

* * *

Еўрапейскі гуманіатарны ўніверсітэт

Купіць папяровую версію

2025-03-21T11:25:10+00:00

Купіць папяровую версію выпуска магчыма ў Бібліятэцы ЕГУ (г. Вільнюс) па адрасу вул. Савічаўс, 17, 1 паверх, 111 аўд. Наяўнасць экзэмпляраў можна ўдакладніць па пошце library@ehu.lt або ctrl.s@ehu.lt

Рэжым працы Бібліятэкі ЕГУ можна ўдакладніць па спасылцы: https://be.ehu.lt/navuka/bibliyateka/